Chúng ta là tù nhân của quá trình xã hội hóa?

Tù nhân ở đây được hiểu là sự bắt buộc phải làm theo những chuẩn mực, giá trị mà xã hội đã đề ra. Nếu không thực hiện theo, chúng ta sẽ bị cưỡng chế chính thức hoặc không chính thức.
Trong khi đó, xã hội hóa được mô tả là những phương cách mà xã hội truyền dạy những giá trị và chuẩn mực cho cá nhân để cá nhân trở thành thành viên của xã hội.

Con người là tù nhân của quá trình xã hội hóa?

Theo các nhà xã hội học, ngay từ khi sinh ra, mỗi người đã được xã hội hóa – đứa bé sẽ được dạy dỗ để trở thành thành viên của xã hội khi còn trong gia đình. Sau đó, cùng với thời gian, chúng ta tiếp xúc với trường học, bạn bè, các phương tiện truyền thông cũng như các nhóm xã hội khác. Chúng ta chỉ chấm dứt liên quan đến các quan hệ xã hội khi chúng ta kết thúc cuộc sống. Chính vì thế, xã hội học có thể nói là một quá trình tất yếu và kéo dài suốt cuộc đời. Và một kết quả tất yếu là chúng ta phải tuân thủ theo những chuẩn mực mà xã hội mong đợi.

Nếu ai đi ngược lại với quá trình xã hội hóa thì người đó sẽ không được chấp nhận trong xã hội và bị kiểm soát (cách này hay cách khác). Hơn nữa, có nhiều trường hợp “trẻ hoang dã” được tìm thấy trong rừng không có khả năng hòa nhập vào xã hội; Các hành vi của các em mang nhiều đặc tính bản năng.

Xã hội hóa - Quá trình hai chiều

Tuy nhiên, nói như thế không có nghĩa là con người là nô lệ và bị lệ thuộc hoàn toàn vào quá trình xã hội hóa. Bởi, thứ nhất, xã hội hóa là quá trình hai chiều: quá trình xã hội dạy cho cá nhân các chuẩn mực và giá trị để cá nhân trở thành một thành viên của xã hội; và quá trình cá nhân nội tâm hóa những giá trị và chuẩn mực này vào trong mình. Thứ hai, con người chính là người tạo nên xã hội. Những văn hóa, giá trị và chuẩn mực chính là sản phẩm đặc biệt mà con người sáng tạo ra nhằm phục vụ cho đời sống của mình cả về vật chất lẫn tinh thần.

Vì thế, xã hội hóa là quá trình hai chiều: con người tạo ra và buộc phải thích nghi, chấp nhận nó; quá trình xã hội dạy và cá nhân nội tâm hóa. Tôi rất ấn tượng khi khám phá ra rằng nghiên cứu xã hội học là một cuộc hành trình dài – cuộc hành trình đi vào chiều sâu của trái tim của thế giới xung quanh chứ không chỉ là một người quan sát, không chỉ là người tham gia nhưng còn là người sáng tạo.

Kim Oanh